Het is bekend dat roken een risicofactor is voor veel verschillende ziekten. De meeste rokers onderkennen dit ook, maar ervaren tegelijkertijd dat stoppen met roken enorm moeilijk kan zijn. Jaarlijks wordt in de maand oktober daarom extra aandacht geschonken aan stoppen met roken onder de noemer Stoptober. Cardioloog Maurits J. van der Veen van het ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede, bespreekt in dit artikel het belang van stoppen met roken en de weg daar naar toe.
Afbeelding 1. De opzet van de SMR-consulent op basis van het principe van ‘warm’ verwijzen (VBA+) in Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede.
Roken is een belangrijke riscofactor voor verschillende ernstige aandoeningen. Bovendien zorgt roken voor diverse andere gezondheidsnadelen, zoals slechte wondgenezing en andere complicaties na een ingreep. In de afgelopen decennia was er een duidelijke daling in het aantal rokers. Helaas is deze daling in de afgelopen jaren gestopt, mogelijk door maatschappelijke en sociale effecten, onder andere samenhangend met de COVID pandemie. Op dit moment is het nog zo dat bijna 20% van de algemene populatie rookt en 15% dagelijks rookt1. We maken in Nederland gelukkig wel stappen om roken te ontmoedigen door aanpassingen in wet- en regelgeving, waaronder het minder beschikbaar maken van tabak en het verhogen van de verkoopprijs door hogere accijns. Daarnaast zijn er diverse initiatieven om met name de jeugd niet in aanraking te laten komen met roken en zo het starten met roken te verminderen. Op deze wijze hoopt men bij te dragen aan het tot stand komen van een ‘Rookvrije Generatie’ in 2040, een initiatief van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij. Maar het aantal rokers neemt niet verder af en zij ondernemen minder stoppogingen, zodat we moeten vrezen dat deze ambitie niet gehaald wordt.
Stoppen met roken
Het effect van Stoppen Met Roken (SMR) op ziekte en gezondheid is indrukwekkend. Na een doorgemaakt myocardinfarct bijvoorbeeld, levert SMR een risicoreductie op mortaliteit en toekomstige events van meer dan een derde2. SMR is daarmee een zeer kosteneffectieve methode in (secundaire) preventie. Het is daarom opvallend dat SMR relatief maar weinig besproken wordt vergeleken met andere (secundaire) preventieve maatregelen, zoals statinetherapie. Voor stoppen met roken (SMR) is er een speciale rol weggelegd voor zorgprofessionals. Het blijkt dat een stopadvies gegeven door een zorgprofessional duidelijk kan bijdragen aan het daadwerkelijk stoppen met roken van een patiënt3. Er zijn diverse bewezen methoden om hulp te bieden met SMR. De meest effectieve methoden zijn gedragsmatige ondersteuning (individueel/groep/online), eventueel met inzet van medicatie3.
Het Very Brief Advise
Zorgverleners zien het bespreekbaar maken van SMR met de rokende patiënt vaak als lastig en tijdrovend. Waarschijnlijk is het daardoor niet populair. Roken is vaak ook een hardnekkige verslaving waarbij vele factoren een rol spelen, waardoor een stoppoging vaak niet tot blijvend succes leidt. Dit stimuleert niet om te praten over SMR, terwijl het zo van belang is en er bovendien dus effectieve methodes zijn om ondersteuning bij SMR te geven.
De ‘Very Brief Advice’ (VBA) methode is een simpele, effectieve en niet-confronterende manier om roken te bespreken. Goed uitgevoerd neemt het niet meer dan 30 seconden in beslag en de methode kan zonder bezwaar elk volgend consult weer ingezet worden. Het is recent ook opgenomen in de ‘2021 Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice’ van de European Society of Cardiology4.
Het VBA bestaat uit drie simpele stappen: vraag - vertel - verwijs.
- Stap 1: Vraag: ‘Rookt u (nog)?’
- Stap 2: Vertel: ‘We weten dat de meest succesvolle manier om te stoppen met roken een combinatie is van professionele begeleiding en eventueel ondersteunende medicatie.’
- Stap 3: Verwijs: naar de huisarts, of praktijkondersteuner van de huisarts (POH) of een andere instantie voor professionele SMR zorg.
Het Very Brief advise +
Het is van belang dat na de laatste stap van het VBA de rokende patiënt uiteindelijk goed terechtkomt bij passende SMR zorg. Het Very Brief Advice+ (VBA+) is een uitbreiding op het Very Brief Advice. Het meest vernieuwende aspect van VBA+ is het ‘warm’ verwijzen. Bij ‘warm’ verwijzen neemt de hulpverlener het initiatief om een vervolgafspraak voor de roker te maken. Uit verschillende studies blijkt dat rokers minder snel afhaken wanneer zij ‘warm’ doorverwezen worden naar professionele hulp5. Het ‘warm’ verwijzen heeft daarom altijd de voorkeur boven ‘koud’ verwijzen. Bij ‘koud’ verwijzen moet de patiënt zelf een vervolgafspraak maken bij een begeleider. Het kost iets meer tijd om ‘warm’ te verwijzen, maar uiteindelijk levert het ook meer op aangezien meer rokers zullen starten met een traject. De VBA+ methode staat ook wel bekend als ‘Ask-Advise-Connect’..
De SMR-consulent
Een SMR-consulent kan een oplossing zijn om hulpverleners te faciliteren in het ‘warm’ verwijzen en de rokende patiënt actief te begeleiden naar een passend SMR-traject. In Nederland is SMR-zorg met name georganiseerd in de eerste lijn en vaak uitgevoerd door de praktijkondersteuner van de huisarts (POH) of door organisaties die gespecialiseerd zijn in SMR-hulpverlening. Op dit moment zijn de mogelijkheden voor de juiste verwijzing naar passende SMR-zorg echter niet overal helder. Een SMR-consulent kan zorgen voor de juiste route naar SMR door het inventariseren van de hulpvraag en het in contact brengen van de rokende patiënt met de juiste en passende SMR-zorg in de regio of ‘online’.
In Ziekenhuis Gelderse Vallei Ede werken we met een SMR-consulent op de volgende wijze:
- Verwijzing. Via een digitale aanmelding (knop in het EPD) neemt de SMR-consulent contact op met de cliënt nadat een medische specialist of andere zorgverlener een kort gesprek met de patiënt heeft gehad (bijvoorbeeld het VBA) en deze heeft verwezen.
- Afspraak. De SMR-consulent roept de patiënt op voor een motiverend gesprek (fysiek of online).
- 1e gesprek. In samenspraak met de cliënt wordt gekeken óf en welke hulp bij SMR gewenst is.
- Doorverwijzing. De SMR-consulent zorgt door middel van 'warme’ doorverwijzing voor het juiste contact en traject voor SMR. De opties voor doorverwijzing zijn:
- POH/huisarts.
- SMR-coachingsbureau (groep/individueel).
- Online SMR-coaching.
- Allen Carr methode.
- Follow-up. Na 1 à 2 maanden is er een afspraak om het SMR-traject te bespreken en eventueel aanvullende adviezen te geven.
- Terugkoppeling. De verwijzer krijgt een korte terugkoppeling over het SMR-traject. Dit kan bijdragen aan positieve feedback voor het proces van stimuleren van SMR door de zorgverlener.
Conclusie
Roken is de belangrijkste vermijdbare risicofactor voor vele aandoeningen of traag herstel na een ingreep. Zorgverleners kunnen een belangrijke rol spelen in motivatie en toeleiding naar stoppen met roken (SMR). Met het Very Brief Advise (VBA) kan roken en SMR gemakkelijk bespreekbaar gemaakt worden. Het VBA+ zorgt voor ‘warme’ en effectieve overdracht naar SMR-zorg en verhoogt de kans van slagen hiervan. Een SMR-consulent kan zorgen voor deze ‘warme’ overdracht en draagt bij aan de juiste zorg op de juiste plaats (JOJZP) voor de rokende patiënt.
Maurits van der Veen, Cardioloog Ziekenhuis Gelderse Vallei
Website ziekenhuis: https://www.geldersevallei.nl/patient/afdelingen/cardiologie
Referenties:
- https://www.trimbos.nl/kennis/cijfers/roken/
- https://www.cochrane.org/CD014936/TOBACCO_does-stopping-smoking-make-people-heart-disease-less-likely-have-another-heart-attack
- https://www.trimbos.nl/kennis/hulp-bieden-bij-stoppen-met-roken
- https://academic.oup.com/eurheartj/article/42/34/3227/6358713?login=false
- Van Westen-Lagerweij NA, Hipple Walters BJ, Potyka F, Croes EA, Willemsen MC. Proactive referral to behavioral smoking cessation programs by healthcare staff: a systematic review. Revised and resubmitted for publication, 2022.
Meer weten, lees de ervaring van een patiënt.