In Nederland overlijdt 1 op de 5 vrouwen als gevolg van hart- en vaatziekten, dat is daarmee doodsoorzaak nummer 1 onder vrouwen1. Van de Nederlanders met hartfalen is 52% vrouw1. Derika van Esch zette in haar presentatie hart- en vaatziekten onder vrouwen in een breder perspectief, in dit geval het perspectief van de diabetesverpleegkundige.
Risicofactoren
Er zijn flink wat risicofactoren en uitkomsten te noemen als het gaat om de ontwikkeling van hart- en vaatziekten bij vrouwen. De verschillen tussen mannen- en vrouwenharten en de gevolgen daarvan voor de ontwikkeling, diagnose en behandeling van hart- en vaatziekten bij vrouwen is lang onderbelicht gebleven. Het vrouwenhart is bijvoorbeeld kleiner en ook de kransvaten hebben een kleinere diameter in vergelijking met het mannenhart2. Daardoor kunnen makkelijker problemen ontstaan. Uit onderzoek blijkt verder dat het hart en de vaten bij vrouwen gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van schade als gevolg van een hoge bloeddruk, stress, alcohol en roken. Daarnaast spelen ook hormonale invloeden een grotere rol2. Jonge vrouwen die heel vroeg of juist heel laat beginnen met menstrueren, hebben ook een hogere kans op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. Tijdens de menopauze verliezen vrouwen de bescherming van het hormoon oestrogeen en daarmee neemt ook het risico op hart- en vaatziekten toe. Een erfelijke belasting, migraine in de tienerjaren, zwangerschapshypertensie of -diabetes, reumatoïde artritis, metabool syndroom, schildklierproblemen, diabetes type 2, fibromyalgie, IBD-klachten, OSAS (slaapapneu syndroom), een ‘appel’-lichaamsbouw: allemaal factoren die een verhoogd risico kunnen geven op hart- en vaatziekten bij vrouwen3. Als het gaat om diabetes: een vrouw met diabetes heeft een 1,5-keer grotere kans op een hart- en vaatziekte dan een man2. Daar komt vaak nog bij dat vrouwen hun klachten anders ervaren en die anders communiceren met een arts.
Menopauze en Hart- en Vaatziekten
Tijdens de menopauze verandert er veel in een vrouwenlichaam. Zoals gezegd daalt de oestrogeenspiegel, met ongeveer 60%. Oestrogenen zorgen voor wijdere bloedvaten en daarmee een lagere bloeddruk, maar hebben ook een positief effect op het LDL-cholesterol (Low Density Lipoproteïn-cholesterol, vaak ook het ‘slechte’ cholesterol genoemd). Met de menopauze neemt de stijfheid van bloedvaten (met name van de kleine haarvaten) toe, er komt meer vet rondom het hart en in de buik (visceraal vet), de spiermassa neemt af, de bloeddruk en de hartslag stijgen en er is een toename van insulineresistentie4.
Zwangerschapsdiabetes en Hart- en Vaatziekten
En andere risicofactor voor de ontwikkeling van hart- en vaatziekten is zwangerschapsdiabetes. Dit betreft 1 op de 15 vrouwen en het gaat vaak om vrouwen die erfelijk belast zijn met diabetes type 25. Omdat deze vorm van diabetes zich pas halverwege de zwangerschap ontwikkelt, geeft het voor de baby vaak geen gezondheidsproblemen, mits de glucoseregulatie goed is. Het kind kan wel groter dan gemiddeld zijn bij de geboorte. Vrouwen met zwangerschapsdiabetes hebben een grotere kans op het ontwikkelen van diabetes type 2 op latere leeftijd en daarmee ontwikkelen ze ook een verhoogd risico op hart- en hartziekten. Vrouwen met een BMI boven de 30, met een erfelijke belasting en bij bepaalde etnische groepen is het risico op zwangerschapsdiabetes groter. Dit geldt ook voor vrouwen met PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom)6.
Diabetes en Hart- en Vaatziekten
Een vrouw met diabetes heeft dan ook zo’n 40 tot 50% meer kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten dan een man. De oorzaak daarvan is tweeledig:
- Diabetes type 2 ontstaat gemiddeld vaak rond het 45e jaar, als er gelijktijdig sprake is van een toename van het gewicht en een verandering van de hormoonspiegel in het lichaam.
- Door hormoonschommelingen is de glucoseregulatie in verschillende levensfasen van de vrouw gecompliceerder.
Hartklachten bij een vrouw manifesteren zich meestal anders dan bij een man. Bij een vrouw is meestal sprake van:
- Pijn achter in de rug, kaak, oksels, nek, schouders en bovenbuik.
- Veel minder pijn op de borst
- Griepachtige klachten, misselijkheid, vermoeidheid, kortademigheid, angst7
Vaak is er sprake van slagaderverkalking in de kleinere vaten, die lastig gedotterd kunnen worden. De behandeling van deze aandoening is altijd maatwerk.
Wat kan de diabetesverpleegkundige doen?
In het contact met vrouwen met diabetes type 2 is het goed om oog te hebben voor bepaalde zaken, om het risico op hart- en vaatziekten in te schatten:
- Vraag naar de familiaire belasting rondom hart- en vaatziekten
- Check de levensloop rondom menstruatie, migraine en zwangerschappen
- Check risicovariabelen zoals diabetes en postmenopauzale klachten
- Wees je bewust van een ander klachtenpatroon van hart- en vaatziekten bij vrouwen
- Let op de bloeddruk, glucose, nierfunctie en lipiden: dit zijn factoren die een indicatie kunnen geven.
Bronnen door de spreker gebruikt:
- Hartstichting, hart- en vaatcijfers – www.hartenvaatcijfers.nl
- Hartinfarct bij vrouwen, een diagnose met vertraging. (z.d.). Huisarts & Wetenschap. https://www.henw.org/artikelen/hartinfarct-bij-vrouwen-een-diagnose-met-vertraging
- Maas, A. (2019). Hart voor vrouwen: De cardioloog over het vrouwenhart. Singel Uitgeverijen
- https://www.hartpatienten.nl/
- https://www.thuisarts.nl/zwangerschaps-diabetes/ik-heb-zwangerschaps-diabetes
- https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/soorten-diabetes/zwangerschapsdiabetes
- Wittekoek, J. (2017). Het vrouwenhart.
Bekijk ook de video en het artikel van Mesut Savas over "De relatie tussen obesitas en diabetes".