De relatie tussen obesitas en diabetes

Mesut Savas is internist-endocrinoloog in opleiding in het Erasmus MC in Rotterdam. Zijn promotieonderzoek ging over obesitas, vooral in relatie tot het stresshormoon cortisol. Tijdens de Tweedaagse Diabetesnascholing sprak hij over de relatie tussen obesitas en diabetes.

Van obesitas is sprake bij een BMI (Body Mass Index) boven de 30. In Nederland heeft¹:

• 11,6% van de volwassenen van 20 jaar of ouder een BMI tussen de 30 en 35;
• 2,7% heeft een BMI tussen de 35 en 40;
• 1,3% heeft een BMI van 40 of hoger.

Steeds meer mensen kampen met overgewicht. In de afgelopen 40 jaar is het aantal mensen met obesitas verdrievoudigd. Wereldwijd zijn er inmiddels meer dan 1 miljard mensen met obesitas².  

Een goede aanpak van obesitas is cruciaal omdat het gepaard gaat met verschillende aandoeningen waaronder diabetes type 2. Hoe hoger het BMI, hoe groter het risico op het ontwikkelen van diabetes. Zo heeft 80 tot 90% van de patiënten met diabetes type 2 ook overgewicht of obesitas³.

Overinsulinisatie

Door het gebruik van insuline is er een grote kans op gewichtstoename^4,5. Eén van de genoemde theorieën voor het onderliggende mechanisme wijst naar ‘overinsulinisatie’ als oorzaak. Normaal gesproken komt in de pancreas geproduceerde insuline eerst naar de lever, waar ongeveer 50 procent van de insuline uit de bloedbaan verdwijnt voordat het aankomt in de rest van het lichaam, zoals bij het vetweefsel of spieren. Door insuline subcutaan in te spuiten, gaat dit juist eerst naar de andere organen in plaats van naar de lever. In dit geval is een hogere dosis insuline nodig dan van nature nodig zou zijn om gluconeogenese in de lever te remmen⁶.

Reden van gewichtstoename

Met obesitas als een belangrijke trigger voor het ontstaan van diabetes type 2, is het goed om te kijken naar de reden van gewichtstoename. Daar vallen niet alleen leefstijlfactoren zoals een ongezond eetpatroon of een sedentaire levensstijl onder, maar ook bijvoorbeeld mentale, hormonale of genetische factoren. Verder is er een lange lijst met medicamenten die obesitas in de hand werken: onder andere corticosteroïden, antidepressiva, antipsychotica, antihistaminica en middelen tegen hoge bloeddruk⁷. Een handige tool om te screenen op de verschillende dikmakende factoren is te vinden op de website checkoorzakenovergewicht.nl⁸.

Effect van afvallen

De kans op remissie van diabetes type 2 bij meer dan 15% gewichtsverlies is maar liefst 85%⁹. Daarbij is het aanvangsgewicht gelukkig geen grote belemmerende factor. Een van de plekken waar mensen het eerst vet verliezen is tussen de organen: juist dat is essentieel voor het afnemen van het risico op ontstaan van diabetes type 2. De uitdaging zit met name in het behoud van het gewichtsverlies. Uit vervolgonderzoek blijkt dat het gewicht in de loop van de tijd helaas weer toeneemt. Ook het aantal mensen dat in remissie blijft neemt dan af¹⁰.

We weten dat het lichaam protesteert tegen gewichtsverlies. Gewichtsverlies is niet het moeilijkste deel van afvallen, het is het behoud van gewichtsverlies.

Behandeling obesitas

Voor de behandeling van obesitas is het belangrijk om ons niet blind te staren op de BMI. Het gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico is hierbij van grote toegevoegde waarde, omdat het ook rekening houdt met buikomvang en comorbiditeiten. Sinds kort is er een nieuwe Nederlandse richtlijn over obesitas, die nodig werd door de snelle ontwikkelingen in het afgelopen decennium. Het schema in de richtlijn geeft aan welke therapie of combinatie van behandelingen overwogen kan worden¹¹.

Bronnen door de spreker gebruikt:

1. CBS.nl: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/10/obesitas-afgelopen-40-jaar-verdrievoudigd
2. NCD-RisC. (2024) Lancet 403(10431): P1027-1050
3. Fang et al. Ann Intern Med. 2023;176(9):eL230228.
4. Nichols & Gomez-Caminero. Diabetes Obes Metab. 2007;9(1):96-102.
5. Wing et al., Diabetes Care. 1987;10(5):563-6.
6. Daly, J Am Diet Assoc. 2007;107(8):1386-93.
7. van der Valk, Savas, van Rossum et al. Obes Rev. 2019;20(6):795-804.
8. www.checkoorzakenovergewicht.nl
9. Lean et al. Lancet. 2018 10;391(10120):541-551.
10. Lean et al. Lancet Diabetes Endocrinol. 2024;12(4):233-246.
11. Richtlijnendatabase (FMS): Overgewicht en Obesitas bij volwassenen en kinderen