Een situatieschets
John van Laar heeft nu drie jaar diabetes type 2. De huisarts heeft hem verteld dat het ‘niet lekker loopt’. John gebruikt tabletten en zijn laatst gemeten HbA1c was 80. De huisarts gaf ook aan dat hij nu echt moet gaan afvallen en vooral ook gezonder moet gaan leven. Hij sprak ook over meer sporten en stoppen met roken. John weet wel dat hij te zwaar is, maar het is echt lastig om af te vallen. En stoppen met roken? Dan weet hij zeker dat hij nog meer aankomt. Ergens snapt hij ook dat het niet goed gaat en hij maakt zich ook wel zorgen, maar hij wil er ook niet de hele tijd mee bezig zijn. Hij is nu eenmaal een bourgondiër, het leven moet wel leuk blijven. De huisarts heeft hem dringend geadviseerd een afspraak met de verpleegkundige te maken omdat het echt niet goed gaat, er moet nu iets gebeuren.
Na het lezen van bovenstaande is de kans groot dat we al een idee over John hebben. Mogelijk ook met een plaatje in ons hoofd over hoe de situatie in elkaar steekt en wat de (on)mogelijkheden zijn voor hem om actiever met zijn gezondheid aan de slag te gaan. De vraag is: wat is de beste manier om hem te ‘helpen’, wat kunnen we doen om hem daadwerkelijk zelf tot meer actie aan te zetten? Hoe kunnen we John motiveren? Kan dat eigenlijk wel? Is het niet beter om hem zichzelf te laten motiveren?
Zoeken naar eigen ideeën, redenen en motieven
Motiverende Gespreksvoering, of motivational interviewing, is een gespreksmethode waarin we de patiënt uitnodigen zelf na te denken over ideeën, redenen, motieven om te komen tot een bepaald (gezond) gedrag. De patiënt staat centraal en er wordt gezocht naar zijn intrinsieke motivatie tot gedragsverandering. De kern van Motiverende Gespreksvoering is het bij de patiënt ontlokken van positieve uitspraken over veranderen. Deze uitspraken noemen we verandertaal.
We weten dat wanneer iemand zelf meer verandertaal gaat uitspreken, de kans groot is dat hij/zij ook daadwerkelijk gaat veranderen. Iemand praat zichzelf ‘in de richting van veranderen’. Voorbeelden van verandertaal:
- ik maak me er wel zorgen over
- misschien moet ik hier echt iets aan gaan doen
- ik wil niet dezelfde kant opgaan als mijn vader, die kreeg ook een hartinfarct, dat wil ik echt niet
- eigenlijk baal ik er ook van hoe het nu gaat, zo kan het niet...
Als we teruggaan naar John: in plaats van dat jij als zorgverlener John vertelt waarom het goed is om af te vallen of te stoppen met roken, laat je hem dit zelf benoemen. Dit is niet altijd gemakkelijk en vraagt een grondhouding waarin je empathisch en oprecht in gesprek gaat met John.
Het tegenovergestelde van verandertaal is behoudtaal. Dit zijn uitspraken waarin de patiënt waarin hij zichzelf in feite ‘wegpraat’ van veranderen. Voorbeelden van behoudtaal:
- ik heb nergens last van
- dat lukt mij toch niet, ik heb er gewoon geen tijd voor
- mijn opa werd 90 en rookte ook
- het leven moet wel leuk blijven
Verandertaal versterken en behoudtaal verzachten
Wanneer we oprecht in gesprek gaan, is het belangrijk om aandacht te schenken aan beide kanten: probeer verandertaal te versterken en behoudtaal te verzachten. Dit doe je door te vragen hoe John zich voelt, wat hem bezighoudt, welke zorgen er zijn en welke dilemma’s hij ervaart. Ook kun je vragen wat het hem brengt als het wel zou lukken. Enkele vragen die je kunt gebruiken om verandertaal op te roepen:
- Wat zou het je kunnen opleveren als het zou lukken?
- Wat zijn voor jou de drie belangrijkste redenen om dit te gaan doen?
- Hoe belangrijk is het voor je om dit te gaan aanpakken?
- Stel dat je zo doorgaat, zonder te veranderen. Wat zou dan het ergste zijn wat er kan gebeuren?
- Welke eigenschappen of talenten heb je die kunnen helpen om dit te laten slagen?
- Wie zou steun kunnen bieden bij het tot stand brengen van deze verandering?
Ombuigen van de reparatiereflex
De manier waarop we met de patiënt in gesprek gaan, is van wezenlijk belang voor zijn of haar persoonlijke motivatie tot veranderen. Je wilt voorkómen dat je als zorgverlener ongewild zelf een verstoring in dit contact oproept door al met ideeën, gedachten en oplossingen het gesprek aan te gaan. Dit heet de reparatiereflex. Dit is een lastig aspect, omdat we vaak door ervaring al geneigd zijn patiënten in een hokje te plaatsen en een advies te willen geven. We zijn ons niet altijd bewust van onze oplossingsgerichte houding, maar de patiënt voelt bij het geringste signaal vaak al aan dat je hem een bepaalde kant op wilt krijgen en zal reageren door juist de andere kant op te gaan. Het is belangrijk om je eigen reparatiereflex te gaan herkennen en deze om te buigen naar een open en oprecht nieuwsgierige houding.
Basishouding bij de toepassing van Motiverende gespreksvoering
1. Onvoorwaardelijke acceptatie, autonomie erkennen en versterken
Je respecteert de autonomie en gaat ook uit van het vermogen van de patiënt om eigen keuzes te maken. Dit is ook een erkenning van een onomstreden feit met betrekking tot verandering: het is uiteindelijk een eigen besluit van de patiënt om iets wel of niet te doen. Je accepteert onvoorwaardelijk dat de patiënt zelf in staat is keuzes te maken over hoe zijn leven verloopt. Wanneer je in discussie gaat met je patiënt over een gedragsverandering, wijst dit op een defensieve of verdedigende houding van jou als zorgverlener. Zo’n houding werkt averechts.
2. Samenwerken vanuit gelijkwaardigheid
Het uitgangspunt is de bereidheid van de patiënt: wat wil de patiënt aanpakken en hoe wil hij/zij dit doen? Werk samen vanuit een gelijkwaardige relatie. Uiteraard weet jij op grond van je functie en ervaring wellicht veel over het gezondheidsprobleem, de keuzemogelijkheden, kansen en bekende valkuilen. De patiënt weet daarentegen veel meer over zijn eigen leven, zijn motivatie om zich ergens wel of niet voor in te zetten. De erkenning van de deskundigheid van de patiënt is essentieel in een gelijkwaardige relatie waarin samenwerking centraal staat. Naast het gegeven dat dit voor de patiënt een waardevol contact kan opleveren, is dit voor jou ook een prettigere wijze van contact.
3. Compassie: het welbevinden van de ander staat voorop
De patiënt staat centraal. Ga vanuit oprechte empathie in gesprek en kies voor technieken om de patiënt te helpen in zijn veranderingsproces. Hierbij staat niets anders dan het welbevinden van de patiënt voorop. Het gaat om het werkelijke contact: het oprecht en met empathie luisteren naar de zorgen en dilemma’s van de patiënt en deze vervolgens centraal stellen in het samen zoeken naar mogelijkheden voor verandering en verbetering.
4. Zoeken naar interne drijfveren van de patiënt
Vraag de patiënt naar eigen wensen en redenen om te veranderen. Deze motivatiebronnen kun je inzetten in het veranderingsproces. Er is altijd motivatie bij mensen aanwezig om iets te veranderen aan een ervaren probleem of lastige situatie. Ook weten we dat mensen vaak ‘dubbel’ gevoel hebben ten aanzien van deze veranderingen. Probeer de patiënt te stimuleren om te zoeken naar motieven, gedachten en gevoelens rondom het probleem, en ook om te praten over mogelijkheden, kansen, ervaringen en oplossingen.
“Er is iets in de menselijke natuur wat zich verzet tegen dwang en ‘moeten’. Het leuke is: als je erkent dat de ander het recht en de vrijheid heeft om niet te veranderen, maakt men daarmee soms juist de weg vrij voor verandering.”
Miller & Rollnick 2014
Onderstaande tabel geeft een vergelijking tussen de patiëntgerichte benadering, zoals toegepast in Motiverende Gespreksvoering en de meer traditionele benadering.
In het volgende artikel geven we voorbeelden uit de praktijk en hoe je Motiverende Gespreksvoering zelf kunt toepassen.
Door Corine Vernooij
Trainer Motiverende Gespreksvoering, Coach, Supervisor, Intervisor. www.mensenmotivatie.nl
Bron: Miller W.R., Rollnick S. Motiverende Gespreksvoering; mensen helpen veranderen. Derde editie. Gorinchem: Ekklesia; 2014.